De witte bolletjes liggen er verleidelijk bij op de Wageningse campus, maar voor professor Kampman zijn de vezelarme darmstoppers een doorn in het oog. ,,Als ik de catering vraag waarom ze hier liggen, krijg ik als antwoord dat ze veel worden verkocht. Bied ze dan niet aan! Leg volkorenbrood neer. Maar zij denken waarschijnlijk: daar is die vreselijke mevrouw weer.”

Zelfspot is Ellen Kampman, lid van de Gezondheidsraad, niet vreemd. Na veertig jaar onderzoek heeft de hoogleraar de feiten en fabels over voeding en kanker wel op een rij. ,,Ik vergelijk gezond eten met de gordel in de auto. Je kunt ‘m niet omdoen en geluk hebben, maar je kunt ook door de voorruit vliegen. Met gezonde voeding is er nog steeds kans op kanker, maar je bent veel beter beschermd.”

,,Ja. Dat is een feit. Hoe meer zuivel iemand gebruikt, hoe minder risico op dikke-darmkanker.”

,,35 jaar geleden promoveerde ik al op de relatie tussen zuivel en darmkanker. Het gaat om de calcium, die lijkt de darmwand te beschermen. Interessant in deze studie is dat ook het effect van lactose-intolerantie is aangetoond: wie geen zuivel verdraagt, loopt inderdaad een groter risico op darmkanker.”

,,Ja, dat vind ik een beetje eng. Terecht dat we klimaat belangrijk vinden. Maar als het gaat om gezondheid, dan hoort zuivel echt niet in de slechte hoek. Je kunt denken: nou, dan verrijken we sojamelk met calcium. Maar dat proces kost volgens voedingstechnologen enorm veel energie. Mogelijk zijn er ooit betere, duurzame alternatieven. Maar voor nu blijft het goed om dagelijks 1 à 2 porties halfvolle zuivel te gebruiken.”

Toen Kampman in de jaren 80 studeerde in Wageningen was voeding als oorzaak van kanker een blinde vlek. Men dacht: kanker is erfelijk, of pech, of het resultaat van straling. Allemaal waar. Maar nu weten we: leefstijl en voeding hebben grote invloed. En toch: terwijl iedereen doordrongen is van het risico van roken, ligt dat bij een krat bier heel anders.

,,Ik schrik daar altijd van. Alcohol is de meest kankerverwekkende stof in onze voeding. Die is te linken aan zeven soorten kanker, waaronder borst- en darmkanker. De oorzaak zit in het giftige aceetaldehyde, dat vrijkomt bij de afbraak van alcohol in de lever. Gek genoeg behoorden slijterijen tijdens de coronacrisis tot de essentiële winkels. Misschien willen we het wel niet weten.”

,,Dry January is goed om een patroon te doorbreken. Om beter te slapen en je fitter te voelen. Maar om het risico op kanker te verlagen moet je langere tijd drastisch minderen of alcohol helemaal laten staan. Je kunt je beter hier zorgen over maken dan over kleur- en zoetstoffen.”

,,Zoetstoffen zie ik niet als grootste probleem. Je moet wel heel veel liters frisdrank met zoetstoffen binnenkrijgen om een verhoogd risico te hebben. Dat haalt de gemiddelde Nederlander niet.Dat suiker kankerverwekkend zou zijn, is een fabel. Maar overgewicht is wel de oorzaak van ruim tien soorten van kanker.” Overgewicht zorgt voor kleine ontstekingsreacties in het lijf, legt Kampman uit. Uit dierstudies blijkt dat dit kanker kan veroorzaken. Daarnaast beïnvloedt het de vrouwelijke geslachtshormonen, wat kan leiden tot borstkanker. Bovendien zien onderzoekers nu een nieuwe vorm van slokdarmkanker. ,,Vroeger zou je denken: dat komt door alcohol of roken”, zegt de wetenschapper. ,,Maar door dikke buiken komt het maagzuur omhoog. En dat is toxisch.”

,,Het risico is kleiner dan bij roken, maar het wetenschappelijk bewijs is even hard. Als iemand beweert dat er geen duidelijk verband zou zijn tussen bewerkt vlees (vleeswaren) of rood vlees en kanker, dan is dat pure domheid. Het gaat om het heemijzer, dat vlees rood kleurt. Dat beschadigt de darmwand. Als die wondjes niet genezen dan kunnen ze uitgroeien tot tumoren. Daarom adviseert het Voedingscentrum maximaal 300 gram rood vlees per week.”

,,Zij kijken ook naar duurzaamheid. Als je dat meeneemt, komt het Voedingscentrum in de toekomst misschien ook lager uit. Maar voor gezondheid zeg ik niet: word maar veganist of vegetariër.”

Eén ontwikkeling baart Kampman in het bijzonder zorgen: darmkanker openbaart zich in de VS en Engeland steeds vaker al onder de leeftijd van 50 jaar. Ze vreest dat dit ook in Nederland zal gebeuren. Daarom hamert ze op een strenger alcoholbeleid, op minder overgewicht en minder rood vlees. Op besliste toon: ,,De overheid moet helpen groenten, fruit en volkorenproducten de makkelijke en smakelijke keuze voor iedereen te maken.”

En precies daarom reageert ze zo fel op die witte bolletjes in de kantine. ,,Juist vezels bieden bescherming tegen darmkanker. Ze helpen slechte stofjes weg te vangen, zoals heemijzer. En doordat vezels de darmen stimuleren, scheid je die schadelijke stoffen sneller uit. Witbrood daarentegen vertraagt de darmen, waardoor giftige stoffen ophopen. Toch eet de gemiddelde Nederlander nog niet de helft van het dagelijkse advies aan vezels.”

Het is een plaag, vindt ze, dat witte brood. ,,Als je in de supermarkt vraagt om volkorenbrood, is er weinig keuze. Veel broden zien er wel bruin uit, maar zijn het in feite niet. Dat is op onze campus niet anders.”

,,Nee. We hebben in Wageningen niet kunnen aantonen dat biologische voeding meer gezonde stoffen bevat. Mensen die voor biologisch kiezen, zijn vaak hogeropgeleid, bewegen meer en leven gezonder, behalve dat ze meestal meer alcohol drinken. Biologisch blijft voor de happy few, daar gaan we de wereld niet mee voeden.”

Misschien wel de belangrijkste studie uit Kampmans carrière betreft een ontdekking over vitaminen. Foliumzuur (B11) is belangrijk voor zwangere vrouwen om te voorkomen dat ze baby’s krijgen met open ruggetjes. Maar Kampman en collega’s ontdekten dat een te hoge dosering juist de kans op darmkanker verhoogt.

In de VS zag men hetzelfde fenomeen onder 50.000 rokers. Het idee was dat zij dankzij betacaroteen minder longkanker zouden krijgen. Maar hoge doseringen lieten tumoren juist sneller groeien. Haar vakgebied stond op z’n kop. ,,Wij dachten altijd: baat het niet, dan schaadt het niet. Maar de conclusie is: je moet oppassen met voedingssupplementen.”

En dat terwijl de winkels ermee volliggen. Kamphuis vindt het onbegrijpelijk. ,,Is ooit bewezen dat ze werken? Nee. Je plast ze ook zo weer uit. Het is niet voor niets dat de Gezondheidsraad alleen vitamine D adviseert. Voor vrouwen boven de 50 en mannen boven de 70. De rest kun je het beste halen uit gezonde voeding.”

Ze schudt haar hoofd. ,,Ja, gezondheid is big business. Maar al die hoge doseringen zijn eigenlijk best gevaarlijk.”

,,Het gaat er niet om dat je niet af en toe mag genieten, maar je moet voorkomen in een patroon van verkeerde keuzes te vervallen. Dat is ongezond. Al vind ik het ook jammer dat er nog weinig lekkere alcoholvrije wijn bestaat.” Gelukkig heeft ze voor de koffieleuten goed nieuws. ,,Dat koffie beschermt tegen kanker is geen fabel. Drie à vier koppen per dag is gunstig. Al weten we nog niet precies hoe dat precies werkt.”